Oranje Vrijbuiters Boek

Stacks Image 53
Ran van Reedt Dortland studeerde geschiedenis na zijn loopbaan als chirurg en schreef vervolgens samen met z'n broer Koos en neef Lode een lijvig boek over de Oranje Vrijbuiters. We zijn Ran, Lode en Koos zeer dankbaar voor het boek.
Ran heeft aangegeven dat het boek voornamelijk is geschreven om de historie van de Oranje Vrijbuiters nooit te vergeten en hen vooral te eren voor het dikwijls gevaarlijke werk dat zij verrichtten.
Met nadrukkelijke toestemming van de schrijvers publiceren we met groot genoegen het nawoord op de achterflap van het boek hieronder.

Het boek is te koop bij Bol.com

ISBN : 9789464056570
Sinds kort zijn de archieven van de Bijzondere Rechtspleging beperkt openbaar waardoor zij voor een breed publiek toegankelijk zijn geworden. Dit archiefmateriaal biedt een mer à boire voor de onderzoeker en daarvan is voor dit boek dankbaar gebruik gemaakt. Veel zo niet het meeste dat van de Oranje Vrijbuiters bekend was, is mondeling overgeleverd waarbij onvermijdelijk feit en fictie in toenemende mate vermengd zijn geraakt. Het archiefmateriaal biedt de mogelijkheid het verhaal van de Oranje Vrijbuiters meer empirisch te schragen. Daar moet wel een kanttekening bij worden gemaakt. Het gaat hier in het algemeen om processtukken waarvan uiteraard de meest boeiende worden gevormd door de verklaringen van slachtoffers, getuigen en verdachten. Deze stukken zijn opgemaakt om tot bewijs te dienen. Dat betekent dat ze met een zekere scepsis moeten worden bekeken in het bijzonder waar het de verklaringen van verdachten (en hun getuigen à décharge) betreft. De verklaringen vormen in de kern niet veel anders dan schriftelijk vastgelegde oral history maar hebben toch een bijzonder belang alleen al omdat ze betrekkelijk kort na het einde van de oorlog zijn afgelegd, en dus kort nadat de relevante feiten zich hebben voorgedaan. De verklaringen hebben een min of meer ‘ambtelijk’ karakter: emoties worden er niet in toegelaten. Met welk gevoel zal bijvoorbeeld mevrouw Heij, die twee van haar drie zonen door verraad verloor, haar verklaring hebben afgelegd? Wij kunnen het vermoeden, misschien zelfs invoelen, maar haar verklaring geeft daarover geen uitsluitsel.
Heeft het onderzoek ons meer inzicht gegeven in de motivatie van de individuele Oranje Vrijbuiters, de (morele) keuzes die ze hebben moeten maken en de onvermijdelijke worstelingen die daarmede gepaard zijn gegaan? Dat ‘God, Nederland en Oranje’ beslissend voor hun keuze is geweest lijkt 75 jaar na dato een totaal anachronisme. Hier wreekt zich met name dat hun ‘procesdossiers’ verloren zijn gegaan zodat het ongewis blijft wat de gearresteerde Oranje Vrijbuiters in het kader van hun ‘proces’ eventueel hebben verklaard, met name waar het hun motivatie en hun dilemma’s betreft.
De keuze voor het verzet lijkt betrekkelijk gemakkelijk moreel te verantwoorden, de beslissing, als voorbeeld, een ‘foute’ Nederlander om te leggen en daarin zelfs te participeren, geeft daarentegen onvermijdelijk aanleiding tot morele dilemma’s. Umwertung aller Werte is in zeker zin een onvermijdelijk gevolg van oorlog en bezetting en die buitengewone omstandigheden leiden ertoe - en lijken er soms welhaast toe te dwingen - dat mensen die onder ‘normale’ omstandigheden volstrekt ‘onder de radar’ zouden hebben geleefd, in oorlogsomstandigheden in positieve óf negatieve zin ‘buiten zichzelf’ treden: zie Christopher Browning: Ordinary men (New York 1992).
Door de verklaringen in het kader van de Bijzondere Rechtspleging krijgen de individuele Oranje Vrijbuiters nauwelijks meer reliëf. Wat te denken van de notarisklerk Johannes Holswilder uit Schoonhoven. Een veertiger, getrouwd, met een ongetwijfeld eerzame betrekking en een dochter. Maar veel meer dan dat hij bij zijn aanhouding ziek op bed ligt en uiteindelijk is geëxecuteerd komen we uit de stukken niet te weten. Hoe hij vanuit Schoonhoven bij de ‘Utrechtse’ Oranje Vrijbuiters is gekomen, wat hem daartoe heeft bewogen, wat hij als Vrijbuiter heeft gedaan en wat voor man het was, het blijft in nevelen gehuld. Het blijft een eendimensionale figuur. Degenen die (helaas) de meeste ‘kleur’ in de stukken krijgen zijn de hoofdpersoon in het drama Oranje Vrijbuiters, de verrader Joop de Heus, en de Sipo-medewerkers Blattgerste en Sasse en hun Nederlandse handlangers Savenije en Veefkind jr. Om hen is het de onderzoekers van de Politieke Opsporingsdienst en later andere afdelingen als het Bureau Nationale Veiligheid en de lokale Politieke Recherche Afdelingen dan ook te doen.
Dat laat onverlet dat door het onderzoek in de archieven de geschiedenis van de Oranje Vrijbuiters tot op grote hoogte, op feiten gestoeld, kan worden gereconstrueerd. Buiten twijfel is de vernietiging van de Joden de grootste wandaad van de Duitse bezetter geweest. Met name daar zijn de Oranje Vrijbuiters tegen op gekomen. Zonder distributiebonnen konden ondergedoken Joden niet worden gevoed en daarom was het overvallen van distributiekantoren een absolute noodzaak. Een groot gevaar voor ondergedoken Joden (en hun helpers) vormden de zogenaamde ‘Jodenjagers’ en aanverwante ‘foute’ Nederlanders. Door het liquideren van met name het echtpaar Den Oudsten in Nunspeet lijkt veel onheil voor de massaal op de Veluwe ondergedoken Joden te zijn voorkomen. Bovendien zijn geen aanwijzingen gevonden dat deze liquidaties tot vergeldingsexecuties van onschuldige derden hebben geleid. De morele weegschaal slaat hier, uiteraard tijd en omstandigheden in aanmerking genomen, duidelijk naar ‘goed’ uit. Hetzelfde kan worden gezegd over de liquidatie van De Ruiter die immers een bedreiging vormde voor de activiteiten van het Utrechts Kindercomité.
Dé geschiedenis van het Nederlandse verzet is nog niet geschreven. Dat zal ongetwijfeld een werk van de proporties van het magnum opus van Lou de Jong opleveren. Het is de vraag of het daarvan ooit zal komen. De geschiedenis van een van de vele verzetsgroepen, de Oranje Vrijbuiters, lijkt met dit onderzoek wel gestalte te hebben gekregen.
Wat opvalt is de jonge leeftijd van de meeste Oranje Vrijbuiters. Hun levens zijn voor het merendeel op 29 februari 1944 abrupt en gewelddadig beëindigd. Hoeveel levens hebben zij gered maar ook, wat zouden zij na de oorlog nog voor de samenleving betekend kunnen hebben? Vragen waar geen antwoord op kan worden gegeven. Ons past slechts dankbaarheid en groot respect voor wat zij hebben gedaan en betekend en aan de Oranje Vrijbuiters dragen we dit boek dan ook op.

***

Stacks Image 51